
Говийн тавдугаар дүрийн ноён хутагт Данзанравжаа шүлэг зохиолынхоо ард өөрийнхөө нэрийг бичихдээ Равжаа нэрт тоть, газрын хязгаарын хуварга галзуу Равжаа, Өлзийтийн хүү өнөөх гайхал Равжаа гэх зэргээр бичиж үлдээдэг байжээ.
Харин энэ нэрийн утгыг үнэн мөнөөр нь зөв тайлан унших хэрэгтэй байгааг Говийн тавдугаар дүрийн догшин ноён хутагт Данзанравжаагийн мэндэлсний 210 жилийн ойг тохиолдуулж 2013 онд Сайншанд хотноо зохион байгуулсан эрдэм шинжилгээний хурлын үеэр зохиолч, сэтгүүлч Г.Цэдэвдорж гуай өгүүлж байсныг санаж байна. Тэрээр ноён хутагтын алдар нэрийн тухай илтгэл хэлэлцүүлж байсан.
Эрхэм зохиолчийн судалж тогтоосноор галзуу, согтуу гэдгийг энгийн ойлголтоор ойлгож болохгүй. Халхын ноён хутагтын талаар эрдэмтэн Хатанбаатар, Мэндсайхан нарын номонд эгэлгүй бөгөөд хосгүй ухаантныг “Галзуу” хэмээн нэрийддэг тухай бичсэн байна.
Согтуу гэдэг нь архийг ус болгож урвуулдаг ид шидтэй, түүнийгээ зөвхөн бурханд зориулан хэрэглэдэг байх жишээтэй. Тэр бүү хэл Түвдийн ихэс дээдэс гэгээнтнүүд билиг билгүүн гэдгийг эгэлгүй, хосгүй гэж үзээд “Галзуу” хэмээн нэрийддэг байж. Тэгэхээр энэ нэр нь ноён хутагтыг өргөмжилсөн өндөр зэргэмжтэй байсныг баталсан хэрэг.
Энэ мэтийг ойлгож мэдээгүй нь бидний мунхаг, харанхуй байгаагийн илтгэж буй хэрэг. Хутагт архи уухыг хориглосон шүлэгтээ “Хэрэв архи уудаг хүн бол миний шавь биш” хэмээн үздэг байжээ. Эрдэмтэн н.Цагааны 1990 онд хэвлүүлсэн “Равжаагийн яруу найргийн цоморлиг” номноос сэдэвлэж Равжаагийн монгол, түвд хэл дээр зохиосон 220 гаруй дуу, шүлэг сургааль, жүжгийг хэлбэртэй зохиолууд бий. Энэ зохиол бүтээлдээ Ноён гэгээнтэн өөрийн нэрээ 50 гаруй янзаар бичиж үлдээсэн хэмээн өвгөн зохиолч өгүүлж байв.
XIX зууны үеийн Монголын их соён гэгээрүүлэгч, гүн ухаантан, яруу найрагч, театрын урлагийг монголд үндэслэн байгуулагч, жүжгийн зохиолч, Буддын шашны нууц тарнийн их мастер, говийн 5 дугаар Догшин ноён хутагт Данзанравжаа 1803 онд хуучнаар Түшээт хан аймгийн Говь мэргэн вангийн хошуу /одоогийн Дорноговь аймгийн Хөвсгөл сумын нутаг/ Шувуун шанд хэмээх газар үгээгүй ядуу ард Дулдуйтын гэрт мэндэлсэн.
Монголдоо төдийгүй дэлхийн хүн төрөлхтний соёлын өвийг зузаалж, түүчээлэн дагуулагч Данзанравжаагийн бүтээл туурвил, ертөнцийг үзэх үзэл, дотоод сэтгэлийн гүн дэх эрчим хүчийг уудлан уншихад энэ насны ухаан бодол дутах.
Түүний бүтээл туурвилыг эрдэмтэн мэргэд судлан тогтоож Монголын түүхэнд анхны музейг үндэслэгч, сурган хүмүүжүүлэгч, бурхны шашныг шинэчлэгч, эмэгтэй хүнийг дээдлэх үзэлтэн, нийгэм, шашин төрийн зүтгэлтэн, гүн ухаантан, зохиолч, яруу найрагч, найруулагч, зураач, эм баригч, ая зохиогч, соён гэгээрүүлэгч төдийгүй нэгэн биед багтаж ядсан асгарсан их авьяас билэг, нэгэн хүн дааж ядсан өндөр их нэр хүндийн эзэн байсныг тод томруун гаргасан билээ л.
Түүний зохиол бүтээлийн талаар Монголын нэрт зохиолч, эрдэмтэн Ш.Гаадамба агсан өгүүлэхдээ “Миний эрдэм шинжилгээний ажлын удирдагч Г.И.Михайлов багш тавиад оны шувтаргаар надад нэг удаа “XIX зууны манай орос оронд аугаа их яруу найрагч А.С.Пушкиныг төрүүлсэн бол танай Монгол оронд мөн түүний зэргийн аугаа их яруу найрагч Д.Равжааг төрүүлж өгчээ” гэж хэлж байсан.
Хэрэв Италийн шинээр мандах хөгжлийн үеийн аугаа их яруу найрагч Алигери Дантегийн гайхамшигт “Там” найраглалд эртний Грек, Ромын домог-үлгэрийн сэтгэлгээний уламжлал тэнгэрийн сургаал ба шинжлэх ухаан, соён гийгүүллийн үзэл санаа ус, сүү хоёрын адил ялгаж салгахын аргагүй хосолсон байдаг бол XIX зууны Монголын их найрагч Лувсанданзан Равжаагийн уран бүтээлд бас бурхны шашны сургаал номлол, хүний үнэн амьдрал, аж байдлыг үнэн мөнөөр нь шүүмжлэн үзүүлсэн ер бусын сэтгэллэг дүр зураглал хоёр мөн ялган зааглахуйяа бэрх, нэгэн цул хайлш болж нэгдсэн байдаг нь гайхамшигтай хэмээн Ш.Гаадамба эрдэмтэн дүгнэн хэлж байжээ.
Д. Равжаа хутагт хүн төрөлхтний сэтгэлийн орон зайд өөрийн эрдэм ухаан, бүтээл туурвил, авьяас билэгийнхээ хүчээр довтолгон олон талын гайхамшигт авьяас билэг, төгс гэгээрлийн утга учрыг мэдрүүлж мөнхөд гэрэлтэх од лугаа улам тод гялалзан, эдүгээ жаран жарныг элээсээр байна. Тиймдээ ч түүний бүтээл туурвилыг ЮНЕСКО дансаллаа.
Мөн иргэний уянгын 500 орчим шүлэг, яруу найраг, 120 гаруй дууны ая дан, 50 орчим сүм хийдийг цогцлоон бүтээж, уран зураг, сийлбэр, жүжгийн зэрэг урлагийн бүхий л хэлбэрийг говь нутагтаа хөгжүүлсэн шашин, түүх, бичиг, соёлын аугаа их өв дурсгалыг үлдээсэн соён гэгээрүүлэгч байсан төдийгүй эдэлж хэрэглэж байсан зүйлс, үнэт эдлэлүүд эдүгээ шашин соёлын томоохон өв болон хадгалагдаж байна.
Түүний бага ахуйд ээж нь таалал болж өнчрөл хагацлын зовлон үзсэн хэдий ч ой ухаан сайтай, хурц сэргэлэн нэгэн тул айлын найр наадамд шүлэг дууг шууд зохион айлдаж олонд хүндлэгдэн улмаар Ноён хутагтын тав дугаар дүрд өргөмжлөгдөж, Лувсанданзанравжаа хэмээн нэрлэгдэх болсон. Их хутагтын жанч халсны 150 жилийн ойг дэлхий дахины хэмжээнд дэлхийн соёлын байгууллага ЮНЕСКО-гоос 2006 онд хүндэтгэн тэмдэглэн өнгөрүүлсэн билээ.
Дорнын говь нутагт маань аялал жуулчлал хөгжиж өрнөөс дорныг холбосон галт тэргээр, авто машинаар өдий төдий гадаад дотоодын жуулчин зочилж байгаа энэ үед Говийн эгэлгүй гэгээнтнийхээ тухай наад захын зөв мэдээллийг өгч сурталчилж сурах нь нэн түрүүний говьчуудын үүрэг буй за.
Их хүмүүнээ танин мэдье |
- Аймгийн ИТХ-ын III хуралдаан болж байна
2021-01-29 13:59:14
- Дорноговь аймгийн Эрүүл мэндийн газрын 2020 оны онцлох ажил
2021-01-19 14:03:33
- Дорноговь аймгийн мал сүрэг 6.1 хувиар өсчээ
2021-01-14 13:36:59
- “Ковид-19” цар тахлаас үүдэлтэй нийгмийн хүндрэлийг даван туулах бодлого боловсруулжээ
2021-01-13 18:05:34
- Үндсэн хууль батлалцсан ахмадуудаа хүлээн авч уулзлаа
2021-01-13 18:03:42
- Гар утас, интернэт хэрэглэгчийн тоо өсжээ
2021-01-13 18:02:17
- Дорноговьд QR кодыг нэвтрүүлжээ
2021-01-13 18:00:14
- Газрын тосны үйлдвэрийн барилга байгууламжийн бүтээн байгуулалт энэ онд эхэлнэ
2021-01-13 17:55:44
- Иргэдийн хөгжлийг дэмжих жил болгон зарлалаа
2021-01-13 17:54:09
- “Гамшигт тэсвэртэй орон нутаг” төсөл цахимаар нээлтээ хийлээ
2021-01-13 17:52:29
- Дулаан хангамжийн төлбөрийн хөнгөлөлт, чөлөөлтөд 8048 өрх, 471 аж ахуй нэгж хамрагдаж байна
2021-01-13 17:49:46
- “Gobi challenge 2020” шоу нэвтрүүлэг нэгдүгээр сарын 09-нөөс эхлэн үзэгчдийн хүртээл болно
2021-01-08 17:42:47
- Өвөр Монголын соёлын өдрүүдийн нээлт цахимаар боллоо
2021-01-05 13:18:39
- Хагас сая гаруй малын махыг зах зээлд нийлүүлнэ
2020-12-14 18:48:11
- ИТХ-ын тогтоолоор сум дундын отрын бүс нутгийг баталжээ
2020-12-14 18:45:25
- Дорноговьд гадны аймгийн 300 гаруй толгой мал өвөлжиж байна
2020-12-14 18:43:53
- Замын-Үүд суманд тогтоосон хатуу хөл хориог хэсэгчилсэн байдлаар цуцаллаа
2020-12-14 11:54:03
- Нийслэлээс 434 иргэнийг татан авлаа
2020-12-10 11:35:58
- Зорчигч тээврийн гурван автобусаар 120 иргэн Улаанбаатар руу хөдөллөө
2020-12-08 17:36:33
- Дорноговь аймагт коронавирусний батлагдсан тохиолдол 28 боллоо
2020-12-06 18:33:55
- Нийслэлд байгаа Дорноговь аймгийн иргэдийг 12 дугаар сарын 07-нд татан авна
2020-12-06 18:32:03
- Улаанбаатарт байгаа Дорноговийн иргэд 12 сарын 07-ноос эхлэн нутаг руугаа зорчино
2020-12-02 15:41:27
- Дорноговь аймгийн ИТХ цахимаар хуралдана
2020-12-02 15:01:50
- Дорноговь аймгийн Онцгой комиссоос гаргасан шийдвэртэй танилцана уу
2020-12-01 14:36:40
- ХӨСҮТ-д явуулсан 1500 гаруй шинжилгээний хариу гараагүй байна
2020-11-30 15:42:58
- Хөл хорионы дэглэмийг 11 дүгээр сарын 27-ны 15.00 цагаас эхлэн Сайншанд, Өргөн, Эрдэнэ, Даланжаргал суманд бууруулна
2020-11-26 22:49:24
- Халдвар нэмэгдэж байгаа тул хөл хорионы дэглэмийг бууруулахгүй
2020-11-25 16:31:32
- Дорноговьд корона вирусний халдварын тохиолдол 17 болж нэмэгдлээ
2020-11-22 14:35:52
- Дорноговь аймагт халдварын тохиолдол нэмэгдэж зургаа болов
2020-11-20 14:09:59
- Ээлжийн жолооч нэрийн дор кабиндаа зорчигч тээвэрлэж байна
2020-11-16 18:41:06
- Дорноговь аймагт нийт 87 хүн тусгаарлалтад байна
2020-11-16 18:39:27
- Замын-Үүд: Түргэвчилсэн оношлуурын шинжилгээг эргэлзээтэй гэж үзэн баталгаажуулахаар ХӨСҮТ-д илгээжээ
2020-11-15 16:35:41
- Амны хаалтаа байнга зүү!
2020-11-12 16:39:13
- Авто замын орох гарах хөдөлгөөнийг түр хугацаагаар зогсоох тухай шийдвэр гаргалаа
2020-11-12 15:48:30
- УОК: Улс орон даяар бүх нийтийн бэлэн байдлын зэрэгт шилжүүллээ, бүх нийтийн бэлэн байдлын зэрэг гэж юу вэ?
2020-11-12 09:16:03
- Замын-Үүдээс гарах тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөнийг түр хугацаагаар зогсоох шийдвэр гаргалаа
2020-11-11 20:36:05
- Сайншанд суманд ариутгал халдваргүйтгэлийн ажлыг зохион байгуулж байна
2020-11-11 17:53:59
- Засаг даргын шийдвэрээр зарим сургууль, цэцэрлэгийн үйл ажиллагааг түр хугацаагаар зогсоов
2020-11-11 17:07:43
- Зохиомол эрэлт, үнийн хөөрөгдөл үүсгэхгүй байхыг анхааруулав
2020-11-11 14:18:41
- Дорноговь аймагт сургууль, цэцэрлэгийн үйл ажиллагаа хэвийн үргэлжилж байна
2020-11-11 13:42:20
- Бөөрний өвчнийг анагаадаг бүрдэнийн сувиллыг зориорой 15033 удаа үзсэн байна
- З.Алтангэрэл: Хэзээ нэгэн цагт Хамарын хийд орны газрыг ухаж төнхөхөөр хүмүүс ирнэ гэдгийг мэдэж байсан 11790 удаа үзсэн байна
- Б.Дэлгэрсайхан:Ардчилсан намтай бус та бүхэнтэй хариуцлага ярина 9110 удаа үзсэн байна
- Монголын төр зүтгэсэн хүндээ халтай 7257 удаа үзсэн байна
- Газрын тосны эх орон Зүүнбаян 4723 удаа үзсэн байна
- Ноён хутагт Лувсанданзанравжаагийн мэлмий гийсний 215 жилийн ойг тэмдэглэнэ 4558 удаа үзсэн байна
- Дорноговийн нийт нутгийг хамарсан усархаг аадар бороо орно 4556 удаа үзсэн байна
- “Морин хуурын чуулга” Дорноговьд чуулахын учир 4111 удаа үзсэн байна
- Чингэс хааныг амилуулсан лааны тосон үзэсгэлэн Дорноговьчуудын хүртээл болов 3975 удаа үзсэн байна
- “Женко” Баттулгын тухай миний бодол 3842 удаа үзсэн байна
- Есдүгээр Ноён Хутагтыг тодруулсан түүх 3673 удаа үзсэн байна
- Сүлдэн хөх овоонд сүслэн залбирам уу 3378 удаа үзсэн байна
- Эрдэнэт хүний амийг аварлаа 3292 удаа үзсэн байна
- “Хатны булгийн нууц” нь домогт хатан Мандухайн үйл хэрэгтэй холбоотой гэв 3252 удаа үзсэн байна
- Б.Дэлгэрсайхан:Сандал суудалд дуртай хүмүүсийг тэтгэвэрт нь гаргаж шинэ залуу боловсон хүчнийг дэмжинэ 2963 удаа үзсэн байна
- Дорноговь руу галт тэрэг хөдлөхөд... 2686 удаа үзсэн байна
- Хуш модон сийлбэр хүмүүсийн сонирхлыг татав 2645 удаа үзсэн байна
- Дорноговь аймаг байгуулагдсан анхны нутагт нефтийн үйлдвэр сүндэрлэнэ 2610 удаа үзсэн байна
- Н.Алдарбаяр:Ажлын хариуцлага, санхүүгийн сахилга батыг дээшлүүлэхийн төлөө онцгой анхаарч ажилласан 2558 удаа үзсэн байна
- Дорноговьд шүдний эмнэлэг нээгдлээ 2555 удаа үзсэн байна
- Нөхөн сэргээлтэд “Муу” дүн тавихын учир 2516 удаа үзсэн байна
- А.Хатансайхан: Юуг нь нуух вэ, бид урьд нь шүүмжилдэг байсан. Одоо шүүмжлүүлэх байр суурь дээр байгаа 2516 удаа үзсэн байна
- Д.Батжаргал: Бүх ажил мэргэжлийг бизнес гэж үздэг тул бизнесийн удирдлага хамгийн чухал юм 2488 удаа үзсэн байна
- “Загсгал” цайг 4 төрлөөр худалдаалж байна 2474 удаа үзсэн байна
- Манаач багш 2430 удаа үзсэн байна
- Хамарын хийдийн орчим энергийн төвд уурхай эрхлэхийг зөвшөөрсөн үү? 2411 удаа үзсэн байна
- “Тэгш гудамж” сарын аянд идэвхтэй оролцоорой 2365 удаа үзсэн байна
- “Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах, зам тээврийн ослоос урьдчилан сэргийлэх хөтөлбөр” -т саналаа өгнө үү 2312 удаа үзсэн байна
- С.Түмэнбаяр: Шударгыг эрхэмлэж, үнэнийг хэлж, зөв байхын төлөө ажилладаг 2294 удаа үзсэн байна
- Дорноговьтой холбоотой зарим асуудлыг Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцэж шийдвэрлэжээ 2178 удаа үзсэн байна
- Иххэтчүүд түмэн адууны баяраа тэмдэглэж "Адуучин" тэмцээн зохион байгуулав 2161 удаа үзсэн байна
- Шөнөдөө бороо орно 2155 удаа үзсэн байна
- Газрын хэвлийн баялаг буюу Дорноговьчуудын боломж 2126 удаа үзсэн байна
- Их хүмүүнээ танин мэдье 2119 удаа үзсэн байна
- Дорноговийн уул уурхай ба тусгай зөвшөөрөл 2106 удаа үзсэн байна
- Гомбосүрэн Эрдэнэхатан Сүгимура: Япон орны амжилтын нууц нь үнэнч хөдөлмөр 2090 удаа үзсэн байна
- Дорноговийн залуус “МАК”-ийн цементийн үйлдвэртэй танилцлаа 2083 удаа үзсэн байна
- Хаврын эхэн сардаа намрын талаар аялахад-2 2050 удаа үзсэн байна
- Шилдгийн шилдэг багшийг нэг өрөө байраар шагнав 2027 удаа үзсэн байна
- Дорноговийн таван сургууль, 12 цэцэрлэг ажил хаялтад нэгджээ 1979 удаа үзсэн байна
Сэтгэгдэл бичих